Kościół parafialny
św. Anny w Żałem- rys historyczny

     Historia kościoła w miejscowości Żałe sięga bardzo zamierzchłych czasów. Pierwsze wzmianki na temat miejscowości pochodzą z 1252 roku. Prawdopodobnie w XIII wieku wzniesiono tutaj świątynię grodową pod wezwaniem św. Wojciecha. Wśród pierwszych duchownych żalskiej świątyni wymienia się wikariusza Mikołaja oraz biskupa płockiego Wincentego Przerębskiego, o którym wspomina się przy okazji odnowienia aktu erygowania parafii w roku 1502¹. Na terenie miejscowości Żałe istniały również kościoły w XVI, XVII i XVIII wieku. Jak możemy przeczytać na stronie internetowej diecezji płockiej: „W 1598 r. drewniany, konsekrowany kościół, istniejący już w 1564 r., wymagał nowego sufitu. Kolejną świątynię pw. św. Anny i św. Wojciecha wzniesiono ok. 1680 r. W II połowie XVIII w. ks. Antoni Lisicki, obok stojącego jeszcze starego kościoła, zbudował nowy, konsekrowany w 1780 r. przez biskupa sufragana Michała Jana Nepomucena Żurawskiego herbu Trzaska"². Bardzo ciekawy opis świątyni w Żałem zawarł w swojej książce „Szkic monograficzny kościołów dekanatu rypińskiego diecezji płockiej" ksiądz Walenty Załuski. Znajdziemy tam wiele istotnych informacji na temat lokalizacji kościoła odnowionego w 1888 roku przez ks. F. Lekszyckiego oraz szczegółowy opis jego wyglądu: „Kościół żalski leży w guberni płockiej, powiecie rypińskim, na górze, tuż przy jeziorze Żalskiem. Pobudowany w "zrąb", oszalowany deskami, dachy zaś na całym kościele pokrytem gontem. Tuż oddzielnie stoi drewniana [...] dzwonnica kryta gontem: W niej są trzy dzwony benedykowane, dwa pierwsze niewiadomych imion. Duży ma napis: "A.D. 1633, drugi mniejszy: „Veebum Domini manet in aeternum- 1618", nareszcie trzeci najmniejszy bez daty tylko z napisem "Jan"³. Dzięki monografii W. Załuskiego możemy się również dowiedzieć, jak wyglądała wspomniana świątynia wewnątrz. Autor podaje informacje na temat ceglanego parkanu otaczającego kościół, podłogi z desek, odnosi się także w opisie do trzech ołtarzy, z których największy miał zawierać dwa obrazy- jeden starszy św. Anny i drugi, z Rzymu, Matki Bożej Nieustającej Pomocy z błogosławieństwem papieża Leona XIII⁴.

    Dostępne źródła pozwalają określić, według czyjego pomysłu powstał obecny kościół parafialny w Żałem oraz kiedy rozpoczęły się prace związane z budową świątyni czy również, kto dokonał jej konsekracji. Istnieją także informacje dotyczące wyglądu wnętrza kościoła oraz jego wyposażenia. I tak projektantem, któremu zlecono w 1925 roku wykonanie planów świątyni był warszawski architekt Jarosław Wojciechowski. Kamień węgielny został poświęcony przez biskupa sufragana płockiego Leona Wetmańskiego 29 sierpnia 1931 roku, natomiast jako duchownych, którzy dokonali kolejno poświęcenia i konsekracji kościoła parafialnego w Żałem wymienia się dziekana rypińskiego ks. Stanisława Gogolewskiego i wspomnianego wyżej biskupa sufragana Leona Wetmańskiego. Przytoczone wydarzenia datowane są na lata 1937 i 1939⁵. Nowy kościół powstał „na placu, ofiarowanym przez sukcesorów folwarku Żałe po śmierci Adolfa Chełmickiego"⁶. Z opisu wnętrza świątyni wynika, że niektóre części ołtarzy, jak również obrazy zostały tu przeniesione z istniejącego wcześniej we wsi Żałe kościoła. Tak było między innymi z obrazami św. Anny oraz Matki Bożej Nieustającej  Pomocy. 8 maja 1950 doszło do pożaru, w wyniku którego ucierpiały ołtarz główny, a także prezbiterium nowego kościoła, co rzecz jasna wymusiło szereg prac renowacyjnych, które miały miejsce w latach 50- tych, jak wykonanie polichromii, czy wymiana ołtarzy- głównego oraz bocznego. Lata 60-te przyniosły ze sobą znaczący wkład w wyposażenie świątyni w Żałem. Zakupiono mianowicie w 1964 roku trzy dzwony: „Stanisław- Wojciech" „Wniebowzięta" i „Anna". W roku 1966 kościół św. Anny zyskuje 15-głosowe organy. Swój obecny stan zawdzięcza on pracom i inwestycjom z lat 2000-2018. W tym okresie zostały odnowione ołtarze, wymieniono ławki oraz żyrandole, wykonano prace przy ogrodzeniu świątyni, wokół której pojawiła się kostka brukowa⁷.

1 https://www.diecezjaplocka.pl/kontakt/parafie/zale-sw-anny [dostęp 11-02-2023]
2 Tamże.
3 W. Załuski: Szkic momograficzny kościołów dekanatu rypińskiego diecezji płockiej, s. 68-70 [dostęp 12-02.2023]-                         https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/72174/edition/78527/content
4 Tamże.
5  https://www.diecezjaplocka.pl/kontakt/parafie/zale-sw-anny [dostęp 11-02-2023]
6 Tamże.
7 Tamże.